„Szamotuły, miasteczko w województwie i diecezji poznańskiej dziedziczne Najdostojniejszych Panów Łąckich, mające kościół kolegiacki kanoników świeckich, w którym jest cudowny Obraz Najświętszej Maryi Panny. Do tego miasteczka Najdostojniejszy Pan Jan Korzbok Łącki, kasztelan kaliski, dla założenia klasztoru naszym Ojcom ziemię w dostatecznej ilości, poza miasteczkiem leżącą, z dawnym zamkiem podarował i zapisał w Aktach Grodzkich. Nasi za zgodą Najprzewielebniejszego O. Jakuba Marii de Spinetula, Komisarza Generalnego Przedalpejskiej Rodziny, przyjęli w roku 1676. A ponieważ tej nowej fundacji przeciwstawili się Kanonicy szamotulscy, po uśmierzeniu ich pretensji, za zgodą Najdostojniejszego i Najprzewielebniejszego Biskupa Ordynariusza, Stefana Wierzbowskiego, Biskupa Poznańskiego, w roku 1677 urzędowo Krzyż został postawiony i nasi zostali wprowadzeni” – takimi słowami kończy się pierwsza część „Kroniki Reformatów Szamotulskich 1682-1828”.
Książka ta ukazała się drukiem w ramach współpracy Wydawnictwa Franciszkańskiego Prowincji św. Franciszka z Asyżu Zakonu Braci Mniejszych – Franciszkanów w Polsce z Muzeum Zamek Górków w Szamotułach. Tłumaczenia z języka łacińskiego dokonał w 1999 roku nieżyjący już niestety ojciec Pius Antoni Turbański, bardzo zasłużony zakonnik. Oryginał znajduje się w Archiwum Państwowym w Poznaniu.
We wstępie do publikacji dyrektor Michał Kruszona podkreśla fakt, że to właśnie prowadzonej przez niego placówce przypadł zaszczyt wydania unikatowego dla Szamotuł tekstu źródłowego, dotyczącego historii lokacji i rozwoju Klasztoru Franciszkanów Reformatów: „Jedna z najbardziej charakterystycznych budowli Szamotuł, usytuowana przy ulicy Dworcowej, zwana potocznie klasztorem, a przez ostatnie lata Kościołem Świętego Krzyża, nie doczekała się dotąd solidnego opracowania. Wypada mieć nadzieję, że wydanie tej kroniki staje się przyczynkiem do powstania
takowej publikacji”.
Kim zatem byli franciszkanie reformaci? Zawiłości wynikające z kolejnych reform zakonu powołanego 800 lat temu przez św. Franciszka wyjaśnia w przedmowie Minister Prowincjalny o. dr Bernard Marciniak, który zajął się również redakcją naukową kroniki. A skoro je poznamy nie będzie już tak bardzo dziwić jedno z opisywanych na jej kartach zdarzeń. Chodzi mianowicie o „zdarzenie dla Kościoła szamotulskiego krzywdzące, przez Wielebnych Ojców Obserwantów konwentu poznańskiego
nieuczciwie i niesłusznie spowodowane. Przez pogrzeb szlachcica pana Zygmunta Gawłowskiego wbrew testamentowi jego, w którym ten pobożnie zmarły ostatnią wolę uczynił, aby u OO. Reformatów Szamotulskich był pochowany, a wspomniani OO. Obserwanci niebacznie zabrali ciało to z niezwykłą odwagą i uzyskali pozwolenie pana syndyka konwentu szamotulskiego i zmuszeni byli do procesu u św. Nuncjatury, który to proces, ponieważ nie wszystkie papiery znaleziono, a które są, aby już podarte nie zginęły na pożytek potomności, te spodobało się skopiować i tak pismo testamentu śp. zmarłego Zygmunta Gawlikowskiego wciągnięto w Akta Konsystorskie Poznańskie”. Równie ciekawa jest też historia sporu prowadzonego z księżmi diecezjalnymi, którzy początkowo sprzeciwiali się fundacji dla franciszkanów. Dość znamienne jest to, że wątpliwości dotyczyły głównie osoby fundatora, jak i ewentualnego uszczuplenia środków na rzecz Kapituły Szamotulskiej. Historia franciszkanów w Szamotułach opisana w kronice kończy się na kilka lat przed kasatą zakonów przez władze zaborcze. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości budynki zakonne służyły m.in. jako wojskowy magazyn. Po drugiej wojnie światowej zakonnicy mieli nadal problem z odzyskaniem mienia, ponieważ ich dawna siedziba służyła celom mieszkaniowym. Życie religijne w kościele rozpoczęło się w 1966 roku, a w 1972 utworzono parafię diecezjalną. Dopiero 2 sierpnia 2020 roku, w uroczystość Najświętszej Maryi Panny Anielskiej, po 181 latach przerwy duchowi synowie Biedaczyny z Asyżu powrócili do tej miejscowości. Ciekawy jest fakt, że Poznań i Szamotuły, pomiędzy
którymi toczył się spór o pochówek, obecnie należą do jednej i tej samej poznańskiej prowincji Zakonu Braci Mniejszych – Franciszkanów w Polsce. Przed wiekami szamotulski klasztor należał
do Reformackiej Prowincji św. Antoniego Wielkopolskiej Zakonu św. Franciszka.
Kronika stanowi ciekawe źródło nie tylko dla historyków, ale i dla każdego komu jest bliska historia czy zakon franciszkanów. Dowiadujemy się z niej wiele o życiu codziennym w klasztorze. Kto i ile dał za pogrzeb? Kto został pochowany? Kto się nawrócił? Którzy fundatorzy mieli gest? Książka zawiera listy nazwisk m.in. członków Trzeciego Zakonu, fundatorów, ale i osób, które zmieniły wiarę i po
nawróceniu przyjęły chrzest. Do dziś zapewne żyją jeszcze potomkowie tych osób. Franciszkanie reformaci, którzy pragnęli jeszcze bardziej surowej formy życia zakonnego, mieli w Szamotułach m.in. własną cegielnię, piekarnię, a nawet browar. Wielu zapewne żałuje tego ostatniego aspektu życia zakonnego. Uprawiali ogród, hodowali ryby w stawie. Jak podkreśla w przedmowie ojciec dr Bernard Jarosław Marciniak kroniki stanowią wewnętrzne dokumenty zakonu i nie były pisane z myślą o ich
publikacji drukiem, a stanowiły jedynie podstawowe źródło informacji podczas wizytacji przeprowadzanej przez wyższych przełożonych. Dlatego ukazanie się „Kroniki Reformatów 1682-1828” daje możliwość spojrzenia niejako przez dziurkę od klucza, czy może raczej od strony kuchni, do klasztoru i poznania różnych aspektów życia zakonnego.
